مهریه چیست؟

مهریه، عبارت است از مالی که به موجب عقد نکاح دایم یا موقت، به ملکیت زن در آمده و او می تواند، در آن تصرف نموده و یا هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. مهریه، می تواند عند المطالبه و حال باشد. در این صورت، باید، به محض تقاضای زوجه، پرداخت شود؛ یا عندالاستطاعه بوده و پرداخت آن، منوط به توانایی مالی زوج باشد. مهر المسمی، مهر المثل ، مهر السنه و مهر المتعه، انواع مهر، بر اساس قانون مدنی می باشند.

از ایام قدیم و در برخی از کشورها، به ویژه کشورهای مسلمان، همواره، سنت مهریه وجود داشته و دارد. به نحوی که هنگام وقوع عقد و قبول ازدواج از سمت زوجه، برای او، مهریه در نظر می گیرند. سنت مهریه، در میان یهودیان نیز پذیرفته شده است و در هنگام طلاق یا فوت شوهر، آن را به زن پرداخت می نمایند.

در کشور ما نیز سنت مهریه، وجود داشته و هنگام وقوع عقد نکاح دایم یا موقت، برای زنان، مهریه مشخص و معینی، در نظر گرفته می شود. توافق بر سر نوع و میزان مهریه، با توافق طرفین عقد ازدواج است. البته، باید توجه داشت که مهریه، انواع مختلفی داشته و شرایط پرداخت مخصوص به خود را دارد.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، به این پرسش پاسخ دهیم که تعریف مهریه چیست؟، انواع مهر کدام بوده و شرایط پرداخت مهریه، چگونه است. چنانچه، سوالاتی پیرامون این موضوع که تعریف مهریه چیست یا انواع مهر دارید، با ما همراه باشید.

مهریه به چه معناست

در پاسخ به این پرسش که تعریف مهریه چیست، باید گفت: از جمله حقوق مالی که به موجب عقد ازدواج، به زن، تعلق می گیرد، مهریه یا مهر می باشد. به موجب ماده 1082 قانون مدنی: ” به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید”. همانگونه که از این ماده، مشخص می شود، به محض اینکه عقد نکاح، میان زوجین واقع شد، زن، مالک مهریه می شود و هیچ چیز، نمی تواند جلوی این مالکیت را بگیرد. چیزی که به عنوان مهریه، در عقد نکاح، در نظر گرفته می شود، باید مال باشد، قابلیت تملک داشته باشد، متعلق به دیگری نبوده و معین و دقیق باشد.

هرچند در عمل، بسیار اتفاق می افتد که زن، موقع طلاق، مهریه را مطالبه کند، اما او، از زمان وقوع عقد، در هر زمان که بخواهد، می تواند، پرداخت مهریه خود را از شوهر درخواست نماید. شایان ذکر است، مسایلی همچون، رابطه نامشروع و نشوز زن یا عدم تمکین وی، مانع از استحقاق زن، نسبت به مهریه نیست.

انواع مهریه

پس از توضیح اینکه تعریف مهریه چیست، نوبت به توضیح، در خصوص انواع مهر می رسد. البته باید در نظر داشت، برخلاف اجبار به تعیین مهریه عقد موقت، تعیین مهریه، در عقد نکاح دایم، شرط لازم و ضروری، برای صحت عقد نیست. در نکاح دایم، در صورتی که در زمان عقد، مهریه ای تعیین نشده باشد نیز عقد صحیح است و طرفین می توانند، بعد از ازدواج، در مورد مهریه، توافق کنند. به همین دلیل، بسته به اینکه مهریه، در حین عقد، تعیین شده یا نشده باشد، می توان، انواع مهر را شناسایی کرد. البته، مهریه، با توجه به تعهد به نحوه پرداخت نیز، قابل تقسیم بندی است. انواع مهر عبارتند از:

انواع مهر، بر اساس زمان تعیین آن، شامل:

مهر المسمی: از انواع مهر بوده و مالی است که در حین عقد نکاح دایم، با توافق طرفین، به عنوان مهریه زوجه، تعیین می شود.

مهر المثل: از دیگر انواع مهر که از جمله حقوق مالی زن در زندگی مشترک می باشد، مهر المثل می باشد که بر اساس ماده 1100 قانون مدنی، هنگامی که مهرالمسمی؛ مجهول بوده، مالیت نداشته یا ملک غیر باشد، تعیین می شود. همچنین، ماده 1087 قانون مدنی، شرط تعلق مهر المثل را زمانی میداند که مهریه، در حین نکاح دایم، ذکر نشده است، شرط، بر عدم مهریه شده است و زوجین، قبل از تعیین مهریه مشخص، با یکدیگر نزدیکی داشته اند. در این شرایط، کارشناس دادگاه، موقعیت خانوادگی، فردی، تحصیلی، شغلی و اجتماعی زن را مورد بررسی قرار می دهد و میزان مهریه را، با توجه به مهریه سایر اقارب و نزدیکان او، مشخص و تعیین می نماید.

مهر المتعه: ماده 1093 قانون مدنی، اشعار می دارد: “هر گاه مهر، در عقد، ذکر نشده باشد و شوهر، قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهر المتعه است، و اگر بعد از ‌آن، طلاق دهد، مستحق مهر المثل خواهد بود.” بر اساس ماده 1084 قانون مدنی، بر خلاف تعیین مهر المثل، در تعیین مهر المتعه، وضعیت اقتصادی مرد، مورد توجه کارشناس دادگاه است، نه وضعیت و شخصیت زن.

مهر السنه: از انواع مهر بوده که تعریف آن، در قانون مدنی، بیان نشده است و برای فهم آن، باید به تعاریف فقهی رجوع کرد. مهر السنه، مهریه حضرت فاطمه، دختر پیامبر بوده و میزان آن، 500 درهم می باشد. در صورتی که نوع مهر، در سند نکاحیه، مهر السنه درج شود، به نرخ روز، محاسبه خواهد شد.

انواع مهر، بر اساس تعهد به نحوه پرداخت آن، شامل:

مهریه عند المطالبه: در مهریه عند المطالبه، مهریه، حال بوده و به محض مطالبه توسط زن، باید به او پرداخت شود. چنانچه مرد، استطاعت مالی پرداخت آن، به صورت یکجا را نداشته باشد، می تواند، با اثبات اعسار خود به دادگاه، اقدام به تقسیط مهریه و پرداخت آن، طی اقساط نماید.

مهریه عند الاستطاعه: برای دریافت مهریه عندالاستطاعه، زن باید استطاعت یا توانایی مرد، برای پرداخت مهریه را در دادگاه ثابت کند. چنانچه مرد، از توانایی مالی برخوردار نباشد، ملزم به پرداخت مهریه نیست.

شرایط پرداخت مهریه

همانطور که در قسمت های قبل، در تعریف مهریه چیست، توضیح داده شد، زن به محض وقوع عقد نکاح، مالک مهریه می شود و می تواند آن را مطالبه نموده یا در آن، تصرف نماید. به علاوه، این امکان نیز وجود دارد که زن، با رعایت شرایط بخشیدن مهریه، اقدام به بخشش مهریه خود، به شوهر نموده و او را از پرداختن مهریه، معاف نماید .

ماده 2 قانون نحوه محکومیت های مالی، اشعار می دارد: “هرکس، محکوم به پرداخت مالی، به دیگری شود، چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن، و یا ضرر و زیان ناشی از جرم یا دیه، و آن را‌ تادیه ننماید، دادگاه او را، الزام به تادیه نموده، و چنانچه، مالی از او در دسترس باشد، آن را ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده، استیفا می‌ نماید، و‌ در غیر این صورت، بنا به تقاضای محکوم له، ممتنع را در صورتی که معسر نباشد، تا زمان تادیه حبس خواهد کرد.”

ماده 22 قانون حمایت از خانواده، مقرر می دارد: “هرگاه مهریه، در زمان وقوع عقد، تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن، مشمول مقررات ماده (2) قانون اجرای محکومیت های مالی است. چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد، در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج، ملاک پرداخت است.”

بر این اساس، در صورت عدم استطاعت زوج، تنها به میزان صد و ده سکه از مهریه زن، ضمانت اجرای جلب را دارد. تا 110 سکه، عندالمطالبه لحاظ می شود و اثبات توانایی مالی مرد، برای پرداخت مازاد بر 110 سکه، بر عهده زوجه می باشد. همچنین، مردان می توانند با اثبات اعسار خود به دادگاه، اقدام به، قسط بندی مهریه نمایند. در صورتی که اقساط تعیین شده توسط دادگاه، برای پرداخت مهریه، سنگین باشد، مردان، می توانند با درخواست تعدیل اقساط مهریه از دادگاه، اقدام به متعادل کردن اقساط تعیین شده، از سمت دادگاه نمایند.

بر اساس اعلام معاون قضایی قوه قضاییه، در سیاست جدید قوه قضاییه و در رسیدگی به دعاوی مهریه، رویه بر این مبنا قرار گرفته است که قاضی، واقع بینانه، به شرایط طرفین و وضعیت مالی زوج، رسیدگی کرده و چنانچه احراز نماید که زوج، توانایی پرداخت یک جای مهریه را ندارد، مطابق دیدگاهی واقع بینانه، رای بر تقسیط دهد.